Türkiye’de ve Dünya’da Metrobüs Sistemleri

Yoğun kent içi trafiği, artan nüfus ve sürdürülebilir ulaşım ihtiyacı, toplu taşımada daha verimli sistemlerin gelişmesini zorunlu kılmıştır. Metrobüs sistemleri, yüksek kapasiteli, hızlı, güvenli ve çevreci bir toplu taşıma çözümü olarak öne çıkmaktadır.

Peki nedir bu metrobüs? Dünyada bir karşılığı var mı?

Pek tabi var, metrobüs bizim İstanbul’da icat ettiğimiz bir sistem olmasa da isim hakkına sahip olduğumuzu düşünebiliriz. Aslında Metrobüs dediğimiz ulaşım literatüründe “Bus Rapid Transit (BRT)” yani bir anlamda hızlı otobüs taşımacılığı olarak geçen sistemler.

BRT sistemleri, otobüslerin kendilerine özel ayrılmış şeritlerde, duraklarda öncelikli duruş ve biniş-iniş kolaylığı ile hizmet verdiği, raylı sisteme benzer özellikler taşıyan ancak maliyeti daha düşük bir toplu taşıma türüdür ve temel özellikleri şunlardır:

• Özel tahsisli yol (dedike koridor)
• Yüksek kapasiteli otobüsler
• Yüksek platformlu duraklar
• Hızlı biniş/iniş sistemi
• Elektronik ücret toplama
• Entegre toplu taşıma ağına bağlanabilirlik

Türkiye’de ve Dünya’da BRT Sistemleri

BRT sistemleri, yüksek yolcu kapasiteleri ve düşük maliyetli altyapı gereksinimleri sayesinde birçok metropolde yaygın şekilde tercih edilmektedir. Kendine özel yollar üzerinde çalışan bu sistemler, hem otobüs hızını hem de verimliliğini artırarak metroya yakın bir toplu taşıma çözümü sunar.

İstanbul’da 2007 yılında hizmete giren metrobüs hattı, Türkiye’deki ilk ve en kapsamlı BRT sistemidir. Ancak zamanla sistemde yaşanan kazalar ve altyapı problemleri, uygulamanın sürdürülebilirliğini ve güvenliğini tartışmaya açmıştır.

BRT Sistemlerine Genel Bakış

Dünyada başarılı örnekleri bulunan BRT sistemleri arasında Bogotá (Kolombiya), Ahmedabad (Hindistan), Guadalajara (Meksika) ve Melbourne (Avustralya) öne çıkar. Bu sistemler, yolcu memnuniyeti, hız, güvenlik ve entegrasyon açısından farklı uygulamalara sahiptir.

Karşılaştırmalı Performans ve Güvenlik Analizi

Aşağıda son 10 yılda yaşanan toplam kaza, ölüm ve yaralanma sayılarının yanı sıra yıllık taşıma kapasiteleri Tablo 1’de verilmiştir:

Tablo 1: Şehirlere Göre BRT Sistemlerinin Yolcu ve Kaza Sayıları

Bu veriler, İstanbul Metrobüs sisteminin yolcu sayısı açısından en yüksek kapasiteye sahip olduğunu gösterse de, kaza, ölüm ve yaralanma oranlarında da maalesef en üst sırada yer aldığını ortaya koyuyor. Tabii ki bunda yaşınan yolcu sayısının fazlalığı ve hatların yoğunluğunun büyük etkisi olduğunu söylemek mümkün. Kullanıcı sayısına oranla kıyaslandığında nispeten daha iyi bir grafik önümüze çıksa da, sonuç olarak yaşanan can kayıplarının telafisi mümkün olmuyor. (Tablo 2)

Tablo 2: Şehirlere Göre BRT Sistemlerinde Yaşanan Kaza, Ölüm ve Yaralanma Oranları

İstanbul Metrobüs Sistemine Özgü Problemler

• Aşırı yoğunluk ve pik saatlerde hat kapasitesinin üzerinde kullanım
• Kesişen kavşak noktalarında, karşılaşma noktalarında yeterli güvenlik önlemlerinin alınmaması
• Fiziksel koruma bariyerlerinin yetersizliği
• Yol bakım çalışmaları esnasında alınan tedbirlerin yeterli olmaması
• Sürücülerde dikkat eksikliği (Çalışma koşulları, psikolojik sorunlar vb)
• Eski araç filosu ve bakım süreçlerinde düzensizlik

İyileştirme Önerileri

• Altyapı İyileştirmesi: Araçların yoldan çıkmasını engelleyecek şekilde fiziksel koruma sistemleri artırılmalı.
• Teknoloji Entegrasyonu: Otomatik hız kontrol sistemleri, çarpışma önleyici radarlar gibi ileri sürücü destek sistemleri (ADAS) kullanılmalı.
• Sürücü Eğitimi: Metrobüs şoförlerinin düzenli aralıklarla eğitim alması, kontrollerinin sağlanmalı.
• Sürüş Denetimi: Araçlarda sürücü yorgunluk/dikkat takibini yapacak yapay zeka destekli sistemlerin kurulması.
• Filo Yenileme: Eski araçların güvenlik önlemleri arttırılmış yeni nesil araçlarla değiştirilmesi.
• Yolcu Yoğunluğu Yönetimi: Raylı sistemlerle beslenerek, metrobüs sisteminin Zaman bazlı dinamik frekans ayarlamaları ile yoğunluk azaltılmalı.

Sonuç

İstanbul’daki metrobüs sistemi, yolcu taşımacılığı açısından güçlü bir alternatif olsa da, güvenlik, sürdürülebilirlik ve yolcu konforu açısından ciddi iyileştirme gerektirmektedir. Bu yazıda sunduğumuz karşılaştırmalı analiz ve öneriler, daha güvenli ve etkili bir BRT sistemine ulaşmak için temel bir yol haritası sunmaktadır.

Kaynaklar

• ITDP BRT Standard Reports
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Dairesi Başkanlığı verileri
• TransMilenio (Bogotá) ve AMTS (Ahmedabad) resmi raporları
• Tablo Verileri
  • Bogotá: TransMilenio sistemine ait kamuya açık güvenlik raporları ve ITDP (Institute for Transportation and Development Policy) BRT Standard değerlendirmeleri temel alınarak oluşturulmuştur.
  • Ahmedabad: Ahmedabad Municipal Transport Service (AMTS) ve Janmarg BRT sistemine dair yerel idare raporları ve akademik çalışmalar kullanılmıştır.
  • Guadalajara: SITREN ve Macrobús sistemlerine ait açık veri portalları ve Meksika Ulaştırma Bakanlığı kaynakları esas alınmıştır.
  • Melbourne: Victoria State Transport Safety Reports ve Public Transport Victoria’nın metrobüs benzeri sistemlere dair güvenlik analizlerinden yararlanılmıştır.
  • İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Dairesi Başkanlığı, UKOME kararları ve İstanbul Emniyet Müdürlüğü Trafik Şube kayıtlarından derlenmiştir.